Yüzyıllardır Doğu, Batı’nın gözünde esrarengiz bir kutu olarak görüldü. Bereketli topraklarını Batı’ya taşımak isterken bulundu para. Ona ulaşmaya çalışırken yeni kıtalar keşfedildi. Ancak kutunun kilidi 18. yüzyılın sonlarına doğru bulunabildi. İşte bu kapalı kutuya olan merak da yeni bir akımın doğuşuna sebep oldu: Oryantalizm. Peki neydi oryantalizm? Tarihi boyunca nasıl gelişmiş ve nasıl eserler ortaya çıkarmıştı? Oryantalizm akımı farklı sanat dallarında nasıl bir etki bırakmıştı? Gelin Batılıların keşfetme arzusuyla kilidini açtıkları bu kutunun kapağını biraz da biz aralayalım.
(intro)
Kökeni Latince “oriens” yani ‘doğu, doğmak’ kelimesine dayanan oryantalizm kavramı, en temel tanımıyla Batı’nın gözünden Doğu’yu veya Doğulu olmayı anlatır. Ancak oryantalizmin anlamı bu temel tanımın da ötesindedir. Peki hiç düşündünüz mü oryantalizm akımının ortaya çıkmasına sebep olan merak Batılılara nereden gelmektedir?
18. yüzyıl Avrupası’nın ilk buharlı makineleri bulmasının ardından başladı her şey. Buharlı makinelerin icadı arkasından sanayiyi, fabrikaları, ham maddeyi getirdi. Doğu’da ise bunların hepsinin kaynağı vardı. Fabrikalar için ham maddenin yanı sıra fabrika hayatından, ağır çalışma şartlarından sıkılan Batı insanı için Doğu, şifaların kaynağı gibiydi. 18. yüzyılın bu şartlarında tohumları atılan oryantalizm 19. yüzyılda zirve noktasına ulaşmış toplumda ve sanatın neredeyse her alanında gözle görülür bir etkiye sahip olmuştur. Doğuya yapılan seyahatler, Baharat ve İpek Yolu ticaretleri bu akımın oluşumuna katkı sağlamıştır. Sonrasında ise Doğunun sıcak esintileri eserlerde kendini oryantalizm adı altında göstermiştir. Bu eserlerden belki de en çok bilineni ise Binbir Gece Masalları’dır. Kültürel, sanatsal ve tarihi bir eser olan bu masalların da oryantalizmi tetiklediği söylenebilir.
Doğu’nun yansımalarının göründüğü bir başka önemli eser ise Salambo’dur. Flaubert bu eserde oryantalizmden etkilenir ve Doğu’nun gizemli ve egzotik taraflarını anlatır. Her ne kadar oryantalizm akımı eski gücünü şimdilerde yitirmiş olsa da Doğu’yu anlatan, Doğu’nun ögelerini edebi bir şekilde kullanan günümüz yazarı Paulo Coelho da kimilerince oryantalizmin izlerini taşıyan yazarlardan biridir. Öyle ki, yaklaşık yirmi altı dile çevrilen Simyacı adlı eseri için de Mevlana‘nın Mesnevisinden ilham aldığı görülebilir. Aradaki 724 yıllık bir zaman farkına rağmen amaçlar, merak, arayış aynıdır. Bir yolculuğa çıkan Endülüslü çoban Santiago bir rüyanın peşine takıldığı bu yolculukta kendini bulur. Hakikat peşine düştüğü hazine değil, hazineye giden yoldur. Kitapta kullanılan bu motifler şüphesiz sizlere de tanıdık gelmiştir. Mevlana ve Simyacı’nın da ortak noktası budur işte.
Doğu’nun gizemi, sırları, renkleri yalnızca edebiyatçıları değil, Batı’nın monotonluğundan sıkılan, farklı manzaralar arayan ressamları da kendine çekmiştir. Oryantalizm döneminde ressamlar tarafından oldukça ilgi görmüştür. Tablolarda kimi zaman Doğu-Batı sentezi, kimi zaman ise Batı’nın kuş bakışıyla Doğu görünür. Eserlerde birçok konuya yer verilmiştir ancak en çok görülen sokak, pazar, iç mekanlar ve haremdeki kadın portreleridir. Karl Bryullov’un “Türk Kızı” adlı tablosu romantizm ve oryantalizmin renkli bir örneğidir. John Frederick Lewis’in “Kahve Taşıyan Cariye” adlı eseri, Doğu kadınının günlük işlerini gösteren önemli bir tablodur. Jean-Léon Gérôme’nin “Halı Satıcısı” tablosu Doğu’nun sokaklarını, renklerini gösterir. Bir diğer oryantalist ressam ise Gustav Bauernfeind’tir. “Cami Bahçesine Giriş” isimli tabloda Doğu mimarisinin onu ne kadar etkilediği açıktır.
Oryantalizmin etkisi elbette tabloların ötesine geçip binalarda, bahçelerde ve saraylarda da kendisini belli etmeye başlamıştır. Doğu mimarisinin ihtişamlı detaylarına öykünen Batılı mimarlar iç mekân detayları, kültürel semboller ve renkler başta olmak üzere kubbeler, çeşmeler ve süslemeler kullanarak oryantalizm akımını mimariye de taşımışlardır. İngiltere’deki Royal Pavilion, kemerleri ve kubbeleriyle Batı’daki oryantalist mimarinin bir örneğidir. Washington’da yer alan Almas Temple da oryantalist motiflerle süslenmiş bir Batılı mimarisidir. Yapılarda kubbe, kemer, avlu ve küçük motiflerin kullanımı da Batılıların Doğu mimarisinden oldukça etkilendiklerini gösteren detaylardır.
Son olarak, Batılı bestecilerin Doğu enstrümanlarına, ritmine ve müziğine olan hayranlıkları, kendi bestelerinde oryantalizm akımının adı altında yer almıştır. Batılı besteciler, Doğu’nun gizemli atmosferini, mistik ögelerini eserlerinde kullanmaya çalışmışlardır. Opera bu dönemde bir sıçrayış yaşamıştır. Mozart’ın o çok ünlü “Türk Marşı” adlı eseri de oryantalist müziğin bir örneğidir. Hatta bu beste oryantalizmin bir alt kolu sayılabilecek Turquerie yani Türk hayranlığı akımının Avrupa’da en çok ses getiren örneğidir. Mozart bu besteyi yaptığı sırada mehter marşlarının ritminden esinlenmiş ve Batılı müzikler gibi 4/4’lük ölçüyle değil de mehter marşları gibi 6/8’lik ölçüyle bestelemiştir.
Sonuç olarak, oryantalizm Doğu’nun gizemli ve büyülü kapılarını Batı coğrafyasına aralamıştır. Bu akımın izleri bazen edebiyatın gizli hikayelerinde, bazen mimaride yükselen kubbelerde görülebilir. Öyle ki günümüzde Marvel filmlerinde dahi oryantalist esintiler görülebilir. Örneğin Dr. Strange’in ilk filminde Stephan Strange kendini iyileştirmek için Doğu Keşişlerinin tapınaklarına gider. İşte bu örneklerle anlıyoruz ki aslında oryantalizm, toplumun her alanında yankı uyandıran dinamik bir akımdır ve mistik Doğu atmosferini Batı’nın coğrafyasına taşımıştır. Bu akım, Doğu ve Batı coğrafyalarının karşılıklı etkileşiminin ve merakının bir yansımasıdır.
İşte kutunun içindeki gizem tam olarak budur. Batı’nın merakından doğan Oryantalizm. Böylece bir videomuzun daha sonuna geldik. Videolarımızdan haberdar olmak için abone olmayı ve bizlere destek olmak için videoyu beğenmeyi unutmayın.
0 Yorum