Dilimize Fransızca mythoogie, Fransızcaya ise Yunanca mythologia sözcüğünden geçen ve Larousse Sözlüğü’nde:
Antikçağ tanrıları, tarı tanrıları ve kahramanlarının masalsı tarihi
Bir halka ait mitlerin tümü
Mitlerin, kökenlerinin ve anlamlarının sistemli incelenmesi,
Anlamlarına geldiği belirtilen mitoloji sözcüğü, mythos ve logos kelimelerinin birleşmesiyle ortaya çıkmıştır. Mythos’un Türkçe karşılığı mit demektir ve toplum içerisinde bilinmeyen zamanlarda doğan ve tarihin akışı içinde genişleyerek yayılan; dünyanın yaratılışı, insanların ve diğer canlıların var oluşları hakkında toplumun ortak inancını ve düşüncesini ortaya koyan anlatılar anlamına gelir. Logos ise bilim dallarının sonuna eklenen loji kavramıdır ve söz, konuşma, düşünce, akıl, anlam, açıklama, bir şeyin her ne ise o olmasını sağlayan nedenler anlamlarına gelir. Kısaca bilim de diyebiliriz.
Bu durumda mitolojiye “efsaneler bilimi” demek çok da yanlış bir tabir olmayacaktır. Bunun yanında mitoloji araştırmalarının önde gelen isimlerinden Joseph Campbell mitolojiyi “ötekilerin dini” şeklinde özetlemektedir. Her ne kadar günümüzde bazı anlatılardan efsane olarak bahsediyor isek de, bu anlatılar bir zamanlar benimseyenler tarafından su götürmez gerçekler olarak kabul görüyordu. İskandinav, Antik Yunan, Antik Mısır gibi kavimler tanrıları için kurbanlar veriyor, ilginç yaratıklara ve kötü ruhların varlığına inanıyordu.
Bunlar gibi birçok örnekte görebileceğimiz üzere, mitoloji dünya üzerinde gelmiş geçmiş tüm halklarda inkar edilemez bir yer edinmiştir.
Mitolojilerin neden ve nasıl ortaya çıktığı konusunda tarihçiler ve yazarlar ortak bir kanıya varamamıştır.Bazıları mitlerin dinî/siyasî liderlerin desteği ile kaynak oluşturmak için oluşturulduğu fikrini ortaya atarken kimileri de abartılı gerçekler olduğunu öne sürmektedir. Bunların tamamen bilinçaltının etkisiyle ortaya çıkan hayal ürünü hikayeler olduğunu düşünenler de mevcuttur.
Ancak nasıl ortaya çıkmış olursa olsun, mitolojiler inanıldıkları dönemlerde kutsal bir havaya sahip olmuştur. Konu itibarıyla tanrıları, soylu kişileri asilleri kahramanları ve doğaüstü varlıkları konu alan; uyumlu bir sistem içerisinde düzenlenmiş olan ve çoğunlukla geleneksel sözlü aktarım yoluyla (ozanlar, rahipler) yayılarak canlı kalan bu anlatılar toplumun inançlarını belirlemiştir. İnanılan bu efsanelerin çoğu ders niteliğinde olmasıyla toplumsal düzeni sağlamaya hizmet etmektedir. Bu anlatılar toplumun ruhanî yapısıyla aralarındaki bağı kaybettiğinde mitolojik niteliğini yitirir ve o diyarın folkloruna ait birer “peri masalı” haline gelir.
Birçok kategori altında ele alınabilecek olsa da, mitolojik anlatıları üç ana başlıkta inceleyebiliriz.
Bunların ilki Etiyolojik Mitler’dir. Etiyolojik mitler evren ve yaratılış hakkında bilgiler sunan metinlerdir.
İkinci başlığımız Tarihsel Mitler’dir. Bu metinler ise tarihi olayları olduğundan çok daha abartılı ve farklı bir misyon yükleyerek anlatır. Bu mitlere Truva Savaşı ve Hint mitolojisinin ana anlatılarından Pandeva kardeşlerin savaşı örnek verilebilir.
Son başlığımız ise Psikolojik Mitler’dir. Psikolojik mitler, dış dünyayı içsel bilinciyle dengelemek için psikolojik bir ihtiyacı temsil eden, bilinenden bilinmeyene bir yolculuk sunar. Bu türün en önemli ve bilindik örneği doğduktan hemen sonra babasını öldürmek için büyüyeceği gerçeğinden kaçınmaya çalışan, başka bir bölgeye seyahat etmek için ise tüm hayatını geride bırakan ama yolda çıkan bir kavgada farkında olmadan babsını öldüren prens Oedipus’un hikayesidir. Oedipus(bazı kaynaklarda Oidipus), Thebai kralı Laios ve kraliçesi İokaste’nin oğludur. İokaste hamileyken bir düş görür ve kahin Teiresias bu düşü şöyle yorumlar: Kraliçenin karnında taşıdığı çocuk babasını öldürecektir. Doğar doğmaz bebek dağa bırakılır, ayak bilekleri delinmiş, içinden bir kayış geçirilmiştir. Ayağı şiş anlamına gelen Oedipus adı da buradan gelir. Çocuğu Korinthoslu bir çoban bulur, götürür Korinthos kralına verir. Çocukları olmayan Korinthos kral ve kraliçesi Oedipus’u öz evlat gibi büyütürler. Yıllar sonra bir sarhoş, Oedipus’a gerçek ailesinin onlar olmadığını söyler. Onu büyüten aile bunu inkar eder, bunun üzerine Oedipus, yıllar önce öz anne-babasının danışmış olduğu kahine gider. Kahin gerçeği açıklamaz, ancak ona kaderinde babasını öldürmek ve annesiyle evlenmek olduğunu söyler. Bunun üzerine kaderinden kaçmak için, Oedipus, Thebai şehrine gitmek üzere yola çıkar. Bir yol ayrımında, başka bir arabayla yol hakkının kimin olduğuna dair bir kavgaya tutuşur ve diğer arabadaki yolcuyu öldürür. Ölen kişi ise, Thebai’nin kralı, yani öz babasıdır.
Mitoslar taşıdıkları sezgi gücü, insanın doğasında var olan zaaf ve tutkuları ortaya koymasıyla çağlar üstü bir kesinliğe, çok yönlü bir kullanışa imkan verir. Bunun sonucu olarak mitoslar, günümüze değin sanatın yararlandığı bir ilham ve kültür kaynağı olmuştur. Bunun edebiyattaki etkilerinin sonunda Çağdaş Mitoloji şeklinde değerlendirebileceğimiz bir tür/söylem de ortaya çıkmıştır. Bunun bir örneği J. R. R. Tolkien tarafından yazılan Hobbit ve Yüzüklerin Efendisi isimli romanlarda ve yine yazarın notları incelenerek oğlu Christopher Tolkien tarafından yayına sunulan Silmarillion, Húrin’in Çocukları, Orta Dünya Tarihi, vd. eserlerinde anlatılan Orta Dünya evreninde görülebilir.
Dünyadaki her kültür, bir çeşit mitoljiye sahiptir ve bu hala devam etmektedir. Eski Yunan ve Romalıların klasik mitolojisi, batıdaki insanlara en tanıdık olanıdır, ancak bu hikayelerde bulunan motifler dünyadaki diğer insanlarda da yankılanır. Yunan masalında geçen, insanlık öğretmeni Prometheus’un insanlara öğretmenlik yapması, Çin’in Fuxi masalında da hayat bulmaktadır. Geçmişin bu “gerçek” anlatıları günümüzde nasıl bizler tarafından bir “peri masalı” bir “mit” olarak görülüyor ise, günümüzün gerçekleri de henüz ulaşmadığımız bir dönemde peri masalına dönebilir. Bunun farkındalığı ile geçmişin anlatılarından dersler çıkarmak ve günümüzün gerçeklerini kayıtsız şartsız kabullenmeyip sorgulamak boynumuzun borcudur.
Joseph Campbell şöyle der: “Mit, tarihten çok daha önemli ve doğrudur. Tarih sadece gazetecilik ve bunun ne kadar güvenilir olduğunu biliyorsunuz.”
0 Yorum