Karikatür Türk diline Fransızca “carricature” sözcüğünden geçmiştir. Bu sözcüğün manası abartılı hiciv, eleştiri demektir. Fransızlar bu kelimeyi İtalyanlardan, İtalyanlar da Latince carricarre ve tura son ekiyle kullanılan ve eşek şakası yapmak, bohçalamak anlamındaki sözcükten almışlardır. Karikatürler alay etmek, küçük düşürmek, rencide etmek ya da şaka amaçlı yapılabilir. Karikatürde anlatım kısa, öz ve güldürücü olmalıdır. Kuvvetli bir anlatım gerektirdiğinden dolayı önem verilen bir sanat koludur.
Pompei ve Hercula’nın kazıları sırasında duvarlar ve vazolar üzerinde karikatür örneklerine rastlanmıştır. Esas olarak karikatür sanatının temelleri Rönesans döneminde atılmıştır. Fakat Champfleury -kendisi Fransız bir sanat eleştirmeni- eskiden çizilen resimleri karikatürden saymamış ve bunu çizilen karakterlerin kişilik özelliklerinin aydınlatılmamasına dayandırmıştır. Bu tarzda çizilen resimlere “bürlesk” denir.
Bürlesk ise daha çok tiyatroda kendini belli etmiştir. Bir nevi parodi olup içerisinde saçma durumlar ciddiye alınırken, ciddi durumlar gülünçleştirilir. Parodiden farkı ise daha kaba ve kapsamlı olmasıdır. Homeros’un yazdığı “Aristopahnes’in Komedileri” ilk bürlesk örnekleri arasında gösterilir.
Neden karikatür diye bir sanat kolu oluştu sorusunun Avrupalı düşünür Bergson’a göre cevabı şöyledir: İnsanlar, yalnız insanları veya insanlarla ilgili olayları gülünçleştirmeyi düşünmüşlerdir.
Karikatür; taş, tuğla, vazo, duvar gibi yerlere çizilirken baskı makinesinin icadı ile dergi, gazete ve kitaplar üzerinde kendine yer edindi. 18.yy’da İspanyol Goya ve İngiliz William Hogarth karikatür eserlerinde siyasi eleştirilere ağırlık verdiler.
19.yy’da Fransız Charles Philipon, La Carricature gazetesini kurdu. Bu gazetede her konuda karikatüre yer veriliyordu. Realist bir sanatçı olan Honore Daumier’inde bu gazetede karikatürleri yer aldı. Adalet sistemini eleştiren birkaç karikatürü şu şekildedir (Karikatürler). Hatta o dönemin kralı Louise Philippe hakkındaki karikatürleri yüzünden 6 ay hüküm giymiştir.
Fransa’da siyasi eleştiriler için kullanılan karikatür gazetelerini gören İngilizlerde ünlü siyasi mizah dergisi Punch’ı kurdu. Ve bu gelişmeler karikatür akımının dünyaya yayılmasını sağladı. Karikatür kendine has sadeliği ve didaktik yönü sebebiyle sanatçılar tarafından hızlıca benimsendi.
İlk hicivli karikatürler 16.yy’da ortaya çıkmıştır. En önemli örneğide küçük bir el arabasında midesini taşıyan bir yandan da kusan bir oburu tasvir eden Alman karikatürüdür.
Osmanlı’da ilk kez 1870 yılında Rum asıllı bir Osmanlı vatandaşı olan Teodor Kasap, Diyojen dergisini yayımladı. Bu dergide ağır siyasi eleştirilere yer verildi. Hatta dergideki bazı karikatürler günümüzde görüldüğü üzere -Charlie Hepton- amacından sapmış ve hakaret odaklı çizimlerdi. Diyojen dergisi Sultan Abdülhamit döneminde kapatılmış, fakat İkinci Meşrutiyetin ilanı ile tekrar açılmıştır. Bu dönemde Karagöz, Geveze, Dalkavuk, Davul ve Cem gibi siyasi mizah üreten dergiler yayın hayatına başlamıştır. Cem dergisini çıkaran karikatürist Cem, Batı anlayışına uygun bir dille, Osmanlı Devletini ve idarecilerini hicvetmiştir.
Kurtuluş Dönemi’nde ise iki önemli dergi vardır.
Birincisi Refik Halid Karay’ın 1922 yılında kurduğu Aydede dergisi Kurtuluş Savaşını eleştirmiş ve muhalif bir tavır sergilemiştir. Toplamda doksan sayı çıkarmıştır. 30 Ağustos Zaferinden sonra Mustafa Kemal hakkında resimler ve övgüler yayınlanmıştır. Buna rağmen Refik Halit Karay sürgün edilmiştir. 1938’de yüzelliliklerin(Altyazıda açıklanılacak) yurda dönmesini engelleyen kanun kalkınca ülkeye dönmüş ve on yıl sonra yani 1948 yılında aynı isimle dergisini tekrar kurmuştur.
İkincisi ise Güleryüz’dür. Bu dergi, mizah yoluyla Kurtuluş Savaşı sırasında insanların birlik ve beraberliğine katkıda bulunmuş, zafere ulaşılacağına ilişkin inancı pekiştirmiştir. Diken dergisinin devamı olarak kabul edilir. Sedat Simavi tarfından kurulumuş olup bünyesinde Ahmet Rasim, Ercümend Ekrem gibi yazarları barındırmıştır. Atina mizah dergisinde Türklüğe saldıran, Anadolu harekatıyla alay eden karikatürlere Yunan Kralı Konstantin’i karikatürize ederek gerekli cevabı vermiştir.
Cumhuriyet Dönemi’nde daha çok sosyal konuları ele alan karikatürler yayımlandı. 1940’ların sonlarına doğru çıkan Marko Paşa dergisinde, Mim Uykusuz, toplumcu gerçekçi karikatürün baş yapıtlarını vermiştir. 1950 kuşağı ise batıdaki değişime ayak uydurarak yazısız ve kara mizaha kayan karikatürler yapmışlardır. 1972’de yayımlanan Gırgır dergisiyle 1960 sonrası düşüşte olan bu sanatı ayaklandırmış, dergiciliğe de büyük bir ivme kazandırmıştır. Bu dergi toplumu her şeyiyle kucaklamaya çalışmıştır. 90’lı yılların sonuna doğru ise yeni karikatür anlayışları filizlenmiştir. Bu son dönemin önde gelen adları arasında Selçuk Erdem, Erdil Yaşaroğlu, Bahadır Baruter, Bülent Üstün sayılabilir.
Daha önceki videolarımızda sinemanın bir propaganda aracı olarak da kullanıldığından bahsetmiştik. Aynı şekilde bir sanat türü olan karikatüründe büyük kitleleri etkilediğini görüyoruz. Bunun altında insanoğlunun basit bir gerçeği yatıyor olabilir. İnsanlar eğlenirken fazlaca odaklanarak düşünemezler. Böylece sunulan fikir daha doğru ve kabul edilebilir bir hal alır. Tıpkı birinden bir şey istemeden önce onun en mutlu olduğu anı yakalamaya çalıştığımız gibi. Karikatüristlerde toplumun tespit ettikleri eksiklerini gülünç hale getirerek düzeltebilir, çizimine gizlediği mesajı masum ve doğru gösterebilir.
/*/*/*/* İsim olarak fazla karikatüristten bahsetmedik ama açıklama kısmında Türk karikatüristleri bulabilirsiniz. İzlediğiniz için teşekkürler.
0 Yorum