Soğuk Savaş’ın iki kutbundan biri, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği. 1922 yılındaki kuruluşundan sonra komünizmin başını çekmiş, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra gerçekleşen Soğuk Savaş’ta Doğu Bloku devletlerine önderlik yapmış büyük bir güç. Peki, böylesine güçlü bir devlet neden dağıldı? İzledikleri hangi politikalar SSCB’nin sonunu getirdi? Gelin videonun devamında hep beraber öğrenelim.
Sovyetlerin dağılışı Gorbaçov dönemine rastlar. Ama biz daha iyi anlamanız için Sovyetlerin kuruluşundan Gorbaçov’un başa gelişine kadarki olayları hızlıca bir özet geçeceğiz. SSCB’nin kurucusu, Karl Marx’ın Komünist Manifesto kitabından etkilenip Marksizm’in üzerine kendi düşüncelerini de ekleyerek Leninizm düşüncesini oluşturan Vladimir Lenin’di. 1922’de SSCB’yi kuran Lenin 1924’te ölünce yerine Joseph Stalin geçti. Stalin kendi yönetim döneminde bir dünya savaşı idare etti. Soğuk Savaş da onun döneminde başladı. ABD ile gerilimlere sebep olan yoğun siyasi atılımlar yaptı. Stalin 1953’te ölünce yerine Kruşçev geçti. Onun döneminde Soğuk Savaş daha da kızıştı. Komünist Çin Devlet Başkanı Mao ile kavgaya girişti. 1964’te bir darbeyle indirilmesinin ardından yerine Brejnev geçti. İlk defa onun döneminde Doğu ve Batı Blokları arasındaki kızışmanın yumuşatılması için atılımlar gerçekleşti. Helsinki Nihai Senedi imzalanmasının ardından Doğu Bloğu devletleri arasında açılmalar yaşanmaya başladı. Bu girişim Sovyetler Birliği’ni dağıtmasa da en azından Doğu Bloğu temelinden sarsıldı. Brejnev’in 1982’deki ölümünün ardından yerine Andropov geldi. Andropov Komünist Parti yönetiminde gençlere ağırlık verilmesi taraftarıydı. Bu dönemde Mikhail Gorbaçov adındaki genç siyasetçiye dış politikada önemli görevler verdi ve veliahtı yapmak istedi. Ancak 1984’te ölen Andropov’un yerine Gorbaçov değil Çernenko geçti. Çernenko yalnızca 13 ay görev başında kaldıktan sonra 1985’te öldü. Bu yüzden siyasette gençlere öncelik vermenin gerekliliğini anlayan Parti Merkez Komitesi Gorbaçov’u göreve getirdi. Gorbaçov, Sovyetlerin dağılmasına sebep olan önemli atılımlar yapacaktı.
Aslında dönemin Avrupalı diplomatları Sovyetler dağılırsa Türki Cumhuriyetler yüzünden dağılır diyordu. Çünkü Türki Cumhuriyetlerde İslam faktörü öne çıkıyor ve halk komünist idareye içten içten nefret besliyordu. Ama gelişen olaylar diplomatları çok şaşırtacaktı. Zira Sovyetleri dağıtan Türki Cumhuriyetler değil Doğu Avrupa Cumhuriyetleri olacaktı. Gorbaçov yaptığı atılımlarla Komünist Parti’yi devlet yönetiminden ayırdı. Yani eskiden Komünist Parti Genel Sekreteri kimse Sovyetler Birliği’nin başı da o oluyordu. Gorbaçov halkı da arkasına alarak bu uygulamanın kaldırılmasını sağladı ve daha demokratik bir düzen kurdu. Gorbaçov, Stalin’in bıraktığı “Marksist” ve “Komünist” sistemi; ne Karl Marx ve Engels’in, ne Lenin’in ve hele de Stalin’in hiç düşünmedikleri bir yere getirmişti. Gorbaçov Sovyet komünizmini, Marx’ın proleterya diktatoryasından halkın demokrasisine çevirdi. Aynı zamanda ekonomi politikasına da yeni bir yön verdi. Meşhur glasnost ve perestroyka politikaları Sovyetleri dağılmaya iten bir başka basamaktı.
Glasnost yani açıklık ve şeffaflık ilkesi, bir anlamda fikir ve ifade özgürlüklerinin bir bileşkesi olarak görülebilir. Bu politikadaki amaç, özellikle Çernobil faciası sonrası yaşanan infialin ardından Sovyet toplumunda devlete ve yöneticilere karşı güven duyulmasına aracı olmaktı. Gorbaçov’un sosyalizm anlayışına göre, artık sosyalizmi kangren eden bir takım uygulamaların sona erdirilmesi şarttı ve bu ancak toplumun her düzeyinin katılabileceği, herkese söz hakkı tanınacak olan bir tartışma ortamıyla mümkün olabilirdi. Gorbaçov, bu hamle ile hem toplumu kendi arkasına alarak Yuri Andropov’dan sonra başa geçmesini engelleyen ve Konstantin Çernenko’yu genel sekreterliğe getiren Ortodoks komünist partisi üyelerinden kurtulabilecek, hem de gerçekten tıkanmış ve üçüncü endüstri devrimini nasıl karşılayacağını bilemeyen sosyalist bloğa bir çıkış yolu bulabilecekti.
Yeniden yapılanma anlamına gelen perestroyka ilkesindeyse, SSCB’de sosyalizmin artık işlemez hale gelmesi üzerine ekonomiyi biraz serbestleştirerek devletin bütünlüğünü korumaya çalışan Gorbaçov, tam aksine devletin parçalanmasına sebep olmuştur. Gorbaçov ekonomi ve devlet yönetimine daha liberal bir bakışla yaklaşmıştır. Genel olarak yaptığı reformlar devlet mekanizmasını hantallığından kurtarmak üzeredir. Verimsiz işleyen devlet kurumları ve işletmelerine özerklik, tek bir merkezden planlama yerine kendi üretim planlarını yapabilme, bütçe açıklarını merkezden kapatma yerine kapitalist sistemdeki gibi kâr amaçlı üretime odaklanma, kaynakların silahlanma yarışı yerine ekonomik refahı arttırma üzerine kullanılması ve bu nedenle ABD ile silahsızlanma anlaşmaları yapılması Perestroyka ilkesinin getirdiği başlıca gelişmelerdendir.
Kısaca bu politikalarla beraber eski komünizm ile kapitalizm harmanlanmıştı. Bu politikalar Sovyetler Birliğini oluşturan halklarda ayaklanmalara sebep oldu. Artık Komünist Parti’ye bağlı kalmak zorunda olmayan cumhuriyetler demokratik yollarla kendi halk temsilcilerini belirledi ve bu temsilciler ayrılmadan yana tavır benimsedi. Glasnost ve Perestroyka’nın sağladığı özgürlük ortamından yararlanan tüm bastırılmış görüşler daha rahat çalışabilecekleri göreceli olarak liberal ortama kavuştular. Bu durumdan rahatsız olan ve Sovyetlerin eskisi gibi yönetilmesini savunan bazı generaller ve politbüro üyeleri Mihail Gorbaçov’a karşı darbe girişiminde bulundu. Boris Yeltsin tarafından engellendiği ileri sürülen bu darbe, birliğin birkaç ay içinde parçalanmasına yol açtı. Sovyetler Birliğine dâhil olan her bir devlet birkaç gün veya ay arayla birlikten ayrıldıklarını tek taraflı olarak açıkladılar. En son 16 Aralık 1991’de Kazakistan da bağımsızlığını duyurarak SSCB’den ayrılan son devlet oldu. 25 Aralık 1991’de Gorbaçov’un istifa etmesinin ardından Sovyetler fiilen dağıldı. 26 Aralık 1991’de Belarus, Ukrayna ve Rusya başkanları Sovyetler Birliği’ni feshettiklerini resmen dünyaya duyurdu.
İşte bir tarih efsanesi böyle dağılmıştı. Böylece bir videomuzun daha sonuna geldik. Videolarımızdan haberdar olmak için abone olmayı ve bizlere destek olmak için videoyu beğenmeyi unutmayın.
0 Yorum