Yaratılışından beri insanoğlu gece ve gündüz gökyüzündeki çeşitli cisimlerin varlığına şahit olmuştur. Biz de internetten görmek yerine zahmet edip kafamızı kaldırsaydık muhtemelen Güneş, Ay ve yıldızları görürdük. Çabucak sıkılacağımız için daha Güneş ve Ay dışında olanların hareket edip etmediğini anlayamadan kafamızı indirirdik ama neyse ki yıldızların hareketini sıkılmadan inceleyenler vardı. Öyle ki aslında bazı yıldızlar gökyüzüyle birlikte Dünya’nın etrafında dönüyordu ya da en azından öyle gözüküyordu. Bu yıldızların birbirleri arasındaki mesafe eski dönemlerin hassas ölçüm teknikleriyle bile değişmez gözüktüğünden bunlara “sabit yıldızlar kümesi” dediler. Kadim uygarlıklar ve kültürler kimi zaman birbirlerinden habersiz, kimi zaman öncekilerin miraslarını alarak, takımyıldızları çeşitli isimlerle adlandırmışlardı. Gördükleri diğer cisimler ise sabit olmayan gezgin yıldızlardı. Bunlar diğer yıldızlarla beraber aynı hızda ve yörüngede ilerlemiyor kendi yollarında geziyorlardı. Bu sebeple onlara eski yunancada planasthai(gezmek) kökünden gelen [asteres]planetai yani gezegen demişlerdi.
[https://www.etymonline.com/word/planet https://www.nisanyansozluk.com/?k=gezegen ]
7 adet “gezegen” çıplak gözle görülebiliyordu. Güneş, Ay, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn. Kimi kültürler bunları Tanrı ilan etti ve haftanın her bir gününe bu Tanrılarının isimlerini koydular. Bugün hala bazı dillerde bunu görmemiz mümkün: İngilizcedeki Saturday Satürn günü, Sunday Güneş günü, Monday ise Ay günü anlamına gelmektedir.
[ https://en.wikipedia.org/wiki/Classical_planet#Naked-eye_planets ]
Bunlardan uzun zaman sonra kimi zaman modern bilimsel metodun aşamalarına güzel bir örnek olarak gösterilen kütleçekiminin keşfi gerçekleşti. Önce –ki öncüllerini saymazsak- Copernicus’un güneş merkezli hipotezi, sonra Tycho Brahe’nin gezegenlerin hareketlerinin ve konumunun detaylı gözlemlemesi, daha sonra asistanı Kepler tarafından bu ölçüm ve gözlemlerin detaylı analizi ve en sonunda Isaac Newton tarafından tümünü kapsayan genel bir teorinin geliştirilmesi: Newton’un evrensel kütleçekim yasası.
Kütleye başka bir videomuzda değindiğimiz için burada kısaca üzerinden geçeceğiz: Teoreme göre kütlesi olan her cisim birbirini mıknatıs gibi çekmekteydi yani bir kuvvet oluşturmaktaydı: kütleçekim kuvveti.
Şimdi pürüssüz yusyuvarlak atmosferi olmayan bir Dünya’da bir dağda bulunduğunuzu hayal edin. Eğer ileriye doğru belirli bir hızda bir cisim atarsanız, mesela bir taş, belirli bir uzaklığa gidecektir. Eğer daha hızlı atarsanız daha uzağa gidecektir. Ve eğer yeterince hızlı atarsanız taş Dünya’nın etrafından dolanıp geri gelecektir. İşte, hiçbir kuvvet yokken dümdüz uzaya gitmesi gereken taş gezegene doğru çekilerek başladığı konumuna görünürde kütleçekimi sayesinde gelebilmiştir. Buna yörünge denir.Roketler bu şekilde yörüngeye otururlar, yükseğe çıkmalarındaki asıl amaç ise atmosfer kaynaklı sürtünmeyi azaltmaktır. Astrodinamik ise yörünge mekaniği demek olup yörüngeleri inceler.
Yörüngeler konik kesitlerle yakından ilgilidir. Eğer bir koninin eksenine dik olacak şekilde bir kesit alırsanız Kepler’in de dediği gibi özel bir elips olan daire şeklini elde edersiniz. Bu bir uydunun bir gök cismi etrafındaki yörünge hızının ve çapının her yerde aynı olduğu bir yörüngedir. Eğer koninin kesiş açısını arttırırsanız veya örneğimizdeki taşın atış hızını arttırırsanız yörüngeniz eliptik olmaya başlayacaktır. Ve en sonunda kaçış hızı denilen hıza ulaşınca eliptik yörünge bir parabol yahut hiperbola dönüşecek ve gök cisminin yörüngesinden çıkacaktır. Bir yörünge merkezden uzaklaştıkça dönen cismin hızı azalır. Böylece farklı işlevde yörüngeler elde edilebilir.
Çeşitli yörünge türleri vardır. Bunlardan birkaçı:
Yer sabit yörüngeler Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızına eşit olan ve yerden bakılınca gökyüzünde sabit gözüken cisimlerin yörüngeleridir. Dünya için bu yörüngenin yüksekliği 37.250 km dir.
Güneş eşzamanlı yörünge ise Dünya’nın geoit şeklinde olmasından yararlanıp yörüngedeki sapma açısının bir yıl içinde güneşi takip edecek şekilde olmasıdır. Böylece bir uydu yıl boyunca Dünya’nın gölgesinde kalmadan yörüngesini dönebilir.
Unutmayınız ki bu videoda Newton’ın öncüsü oluğu klasik mekaniği temel aldık. Daha sonra modern fizikle beraber bu yasaların bazıları değiştirildi ve yenileri tanımlandı. Bir videomuzun daha sonuna geldik. Videolarımızdan haberdar olmak için abone olmayı ve bizlere destek olmak için videoyu beğenmeyi unutmayın.
Kullanılan kaynaklar ve kaynak önerileri:
https://www.etymonline.com/word/planet https://www.nisanyansozluk.com/?k=gezegen
https://en.wikipedia.org/wiki/Classical_planet#Naked-eye_planets
Klasik Ve Modern Fizik,McGraw Hill , 2. Baskı sf. 155
https://tr.wikipedia.org/wiki/Newton%27un_evrensel_k%C3%BCtle%C3%A7ekim_yasas%C4%B1
Isaac Newton, Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri(Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica),3. kitap, Dünya’nın Sistemi[üzerine] (De mundi systemate)
https://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C3%B6r%C3%BCnge_mekani%C4%9Fi
https://en.wikipedia.org/wiki/Conic_section#Applications https://en.wikipedia.org/wiki/Orbit#Planetary_orbits
https://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C3%B6r%C3%BCngeler_listesi
https://tr.wikipedia.org/wiki/Yer_e%C5%9F_zamanl%C4%B1_y%C3%B6r%C3%BCnge
https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCne%C5%9F_e%C5%9Fzamanl%C4%B1_y%C3%B6r%C3%BCnge
0 Yorum